This post is also available in English: Marlene Dietrich Biographies: Which One to Read?

 

Równo 30 lat temu odeszła niemiecko-amerykańska aktorka Marlena Dietrich. Jej niezwykła kariera trwała sześć dekad. Wszechstronna i zawsze pracowita, Dietrich grała w filmach i sztukach teatralnych; w Europie i Hollywood; w komediach i dramatach. Występowała w prestiżowych salach koncertowych, jak i na prowizorycznych scenach na frontach wojennych. Dokonała niezliczonej ilości nagrań płytowych i radiowych, a później zajęła się też pisaniem. Jej życie osobiste było równie interesujące – o ile nie bardziej.

Zatem nic dziwnego, że jej osoba stała się przedmiotem prawie 200 biografii. Choć do tej pory przeczytałem z tego tylko niewielką część (dokładnie dziewięć książek), to niektóre z nich są naprawdę godne polecenia. Z przyjemnością przedstawiam moją kolekcję.

 

Marlene Dietrich’s ABC

Pierwsza książka Marleny to zbiór różnych haseł, ułożonych w alfabetycznej kolejności. Niektóre składają się z zaledwie kilku słów, zaś inne to wynurzenia ciągnące się przez kilka stron. Aktorka dzieli się swoimi poglądami na różne tematy, mieszając głębokie refleksje z błahostkami: ludzkie obyczaje, psychologia, showbiznes, moda, ulubione przepisy, porady życiowe… Z sarkazmem mówi o Ameryce i Hollywood, jest jednak czuła wspominając sławnych przyjaciół (Édith Piaf, Judy Garland, Burt Bacharach). Oznajmia, że Goethe jest jej idolem i z podziwem odnosi się do takich postaci jak Fred Astaire, Jean Gabin czy Salvador Dalí. Choć miejscami pretensjonalna, a czasem nawet absurdalna („palenie utrzymuje mnie przy zdrowiu”), wyznania Marleny tworzą naprawdę ciekawą książkę. Bonusem jest 20 ilustracji. Oryginalnie wydana w 1962 roku i wznowiona jako e‑book na 50. rocznicę.

Ich bin, Gott sei dank, Berlinerin

W 1979 roku Marlena wydała drugą książkę, autobiografię Nehmt nur mein Leben – Reflexionen (Weźcie tylko moje życie – Refleksje). Skrócona wersja, Ich bin, Gott sei dank, Berlinerin (Dzięki Bogu, jestem z Berlina), ukazała się w 1987 i następnie została przetłumaczona na inne języki. Ja posiadam polską edycję Jestem po to, by kochać mnie z 1993. O ile ABC daje ciekawy wgląd w duszę Marleny, tak ta książka pozostawia wiele do życzenia. Choć nie przeczytałem oryginalnej wersji, to ponoć jest w niej dużo błędów, takich jak filmy przypisane niewłaściwym reżyserom. Książka rzekomo ignoruje też wiele ważnych faktów i postaci. Ja jednak nie dopatrzyłem się tego typu nieścisłości. Być może w kolejnych edycjach zostały już one poprawione.

Polska wersja ma ponad 300 stron, plus 20 stron ze zdjęciami. Marlena opisuje swoje życie na ogół chronologicznie, od dzieciństwa, przez Hollywood, lata wojenne, aż do kariery scenicznej. Dużo wspomina o swoich relacjach z innymi gwiazdami kina, muzykami, pisarzami i artystami. Może was zaskoczyć to, jak krytycznie ocenia niektóre swoje filmy!

 

Donald Spoto — Błękitny anioł: Życie Marleny Dietrich

Natknąłem się na tą książkę ponad 15 lat temu w bibliotece, przeglądając dział filmowy. W tamtym czasie zacząłem się interesować tzw. „starym kinem” i Hollywood. Sięgnąłem po nią trochę od niechcenia, uważając, że przecież powinienem wiedzieć o Marlenie Dietrich więcej, niż tylko podstawowe fakty. Nie zdawałem sobie nawet sprawy, że będzie to początek tak długiej fascynacji! Przeczytałem tą książkę co najmniej trzy razy.

Zaczyna się ona w lutym 1978, kiedy Marlena nagrywa sceny do filmu Just a Gigolo. Później akcja cofa się do końca XIX wieku, przybliżając tło polityczne i kulturowe Niemiec w czasie narodzin aktorki. Odtąd treść toczy się już chronologicznie, ze szczegółami opowiadając o jej życiu zawodowym i prywatnym. Błękitny anioł to książka dogłębnie opracowana przez uznanego biografa, oparta o co najmniej 100 źródeł i uatrakcyjniona ponad 20 stronami zdjęć. Jeśli nie przeczytałaś/eś jeszcze żadnej biografii Dietrich, to na początek polecam właśnie tą! (Używane egzemplarze tłumaczenia polskiego wciąż można łatwo znaleźć na Allegro. Oryginalna angielska wersja jest dostępna jako e‑book na Kindle.)

 

David Bret — Marlene Dietrich – My Friend. An Intimate Biography

Jedna z dwóch książek w mojej kolekcji, których autorzy znali aktorkę osobiście. I jedyna autoryzowana przez nią samą. Warunkiem było tylko to, by ukazała się ona po jej śmierci. I tak też się stało: książkę wydano w 1993 roku, a w 2000 wznowiono z dodatkowym rozdziałem.

Przyjaźń Davida Breta z Marleną rozpoczęła się jesienią 1989 i trwała aż do jej odejścia w maju 1992. W tym czasie autor m.in. skompilował album z nagraniami Dietrich, również z pełnym przyzwoleniem. Jego osobista więź z aktorką daje głęboki wymiar tej zajmującej, prawie 300-stronicowej biografii. Jest tam także 16 stron z czarno-białymi zdjęciami, z których wiele jest rzadko spotykanych, zresztą pochodzących z kolekcji samej Marleny. Aktorka nawet uzupełnia tekst własnymi słowami! Na końcu znajduje się pełna filmografia, częściowa dyskografia, a także długa lista nagranych przez nią piosenek. Jak najbardziej polecam.

Eryk Hanut — I Wish You Love. Conversations with Marlene Dietrich

Dietrich spędziła dwie ostatnie dekady życia odosobniona w swoim paryskim mieszkaniu, nabijając wysokie rachunki za telefon dzięki długim rozmowom z przyjaciółmi. Jednym z nich był Eryk Hanut. Wysyłając aktorce fanowski list, nie spodziewał się dostać od niej telefon już kilka dni później! Dało to początek przyjaźni, która trwała aż do jej śmierci. Choć nigdy nie spotkali się osobiście, ich rozmowy były często bardzo osobiste, a nawet intymne. Dyskutowali o miłości, seksie, wojnie, sztuce, modzie, religii, życiu pozagrobowym… Co ciekawe, rzadko poruszali temat jej filmów czy w ogóle Hollywood.

Ta bardzo przystępna książka (138 stron) składa się ze wspomnień i zrekonstruowanych rozmów. Atutem są stylowe fotografie, niektóre z nich podpisane przez samą Marlenę, z dedykacją dla autora. Hanut dużo pisze także o swoim własnym życiu, co w sumie czyni z tej książki w połowie jego biografię. Mimo tego, treść jest fascynująca i wierni fani Marleny będą zachwyceni. Książka już od dawna nie jest w druku, ale naprawdę warto poszukać używanej kopii.

 

Paul Duncan & James Ursini — Movie Icons: Dietrich

Część serii wydawnictwa Taschen poświęconej legendarnym aktorom i aktorkom. Jest to bardziej książka z obrazkami niż typowa biografia, składająca się z setek czarno-białych i kolorowych zdjęć. Zwykle są to dobrze znane zdjęcia studyjne i sceny z filmów, ale także plakaty i okładki magazynów. Większości z nich towarzyszą krótkie podpisy po angielsku, niemiecku i francusku. Książkę otwiera też biografia w tych trzech językach. Z kolei na końcu jest lista najważniejszych wydarzeń z życia Marleny i spis wszystkich filmów. Co zrozumiałe, książka skupia się na jej dorobku aktorskim. Wzmianki na temat kariery muzycznej są ograniczone do minimum, a treść ledwo co napomyka o życie prywatne. Bardzo przystępna, informacyjna książka. Idealna dla nowicjusza jako szybkie wprowadzenie do kariery Marleny Dietrich.

 

Renate Seydel & Bernd Meier — Marlena Dietrich: Kronika życia

Okazałe wydawnictwo w twardej oprawie. Ponad 600 zdjęć na 300 stronach czyni z tej książki fotobiografię, co zresztą sugeruje już sam tytuł oryginału: Eine Chronik ihres Lebens in Bildern und Dokumenten. Znajdują się tu nie tylko reprodukcje zdjęć Marleny, ale też ludzi, których znała i miejsc, które były jej bliskie. Są one podpisane fragmentami z jej własnych książek Nehmt nur mein Leben i ABC, wypowiedziami różnych ludzi i urywkami z recenzji. Książka opisuje karierę, jak i życie prywatne Dietrich, choć pobieżnie traktuje jej ostatnie lata (ukazała się w 1984 roku). Na końcu znajduje się filmografia oraz lista sztuk teatralnych ze szczegółowymi informacjami.

Alexander Walker — Dietrich

Kolejna książka w formie eleganckiego albumu. Na swoich 200 stronach zawiera aż 185 zdjęć, w tym wiele rzadkich. Treść podzielona jest na trzy części: Berlin, Hollywood i World Stage, każda z nich poświęcona kolejnym etapom kariery Dietrich. Książka jest bardzo dobrze napisana i poparta ponad 50-cioma przypisami, czego można zresztą oczekiwać od biografa-krytyka filmowego tego kalibru. Walker skupia się na życiu zawodowym Marleny, unikając wielu pikantnych wątków, które znajdziecie w innych biografiach. Znajduje się tutaj też lista filmów i produkcji teatralnych. Niestety, nie jest ona kompletna, jako że książka ukazała się tuż przed premierą filmu dokumentalnego Marlena z 1984 roku. Mimo tego, pozycja ta jest porządnym wprowadzeniem do dorobku Dietrich. Nie jest już w druku, ale używane egzemplarze łatwo zdobyć na eBayu.

 

Maria Riva — Marlene Dietrich by Her Daughter

Napisana przez osobę, która prawdopodobnie znała Marlenę najlepiej – jej córkę – książka ta zapowiada się jako rzetelna i osobista biografia. Informacje z pierwszej ręki i liczne ciekawostki sprawiają, że czyta się ją z zapartym tchem. Bogata w cytaty z listów, pamiętników, a nawet rozmów prywatnych, dorównuje nawet najlepiej opracowanym biografiom. Z drugiej strony, obraz Dietrich, jaki przedstawia Maria Riva, czyli narcystycznej, zapatrzonej w siebie gwiazdy, despotycznej kobiety i – co najgorsze – okropnej matki, wywołał wzburzenie wielu oddanych fanów Marleny. To prawda – niektóre przytoczone tu anegdoty szargają wizerunkiem aktorki i wiele faktów ciężko jest przełknąć. Często porównuje się tą książkę do Mommie Dearest Christiny Crawford. Jest to z pewnością najbardziej kontrowersyjna i polaryzująca biografia Dietrich. I najdłuższa. Ciągnąca się małym drukiem przez 800 stron, może być nazbyt przytłaczająca dla nowicjuszy. Za to lojalni fani pochłoną ją z pasją w mgnieniu oka.